Δύο από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φωνές του
20ού αιώνα, η Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα και η Βρετανίδα συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ, δύο γυναίκες που έδωσαν την ίδια χρονιά τέλος στη ζωή τους, «συναντιούνται» αυτές τις μέρες στις προθήκες χάρη σε δύο βιβλία: το «Μια ζωή μέσα στην φωτιά» με τις γραπτές εξομολογήσεις της Τσβετάγεβα την έκδοση των οποίων επιμελήθηκε ο βουλγαρικής καταγωγής φιλόσοφος και κριτικός Τσβετάν Τοντόροφ (μετ. Μ. Κατσίκα - Α. Χαχλά, εκδ. «Εστία»), και το «Ιδιοφυής και μόνη», μια βιογραφία της Γουλφ από τον γερμανό ιστορικό Βέρνερ Βάλντμαν (μετ. Μ. Μπαλάφα, εκδ. «Μελάνι»).Κι άλλες δύο γυναίκες, η Γερτρούδη Στάιν, μια ακόμη από τις σημαντικές εκπροσώπους του μοντερνισμού, μαζί με την επί σαράντα χρόνια συντρόφισσά της Αλις Τόκλας, πρωταγωνιστούν στο «Δυο ζωές» της αμερικανίδας δημοσιογράφου Τζάνετ Μάλκομ (μετ. Ρ. Χάτχουτ, εκδ. «Scripta»).
Τι είδους «διάλογος», άραγε, αναπτύχθηκε ανάμεσα στη ζωή και το έργο τους; Και πόσο καθοριστικός παράγοντας στάθηκε το φύλο τους στη διαδρομή τους;
Η Μαρίνα Τσβετάγεβα, «η πιο Ρωσίδα απ' όλες-ους μας στην τρομερή, μοναδικά ισχυρή της γλώσσα» σύμφωνα με τον Μπόρις Πάστερνακ, γεννήθηκε στη Μόσχα το 1892.
Η μητέρα της ταλαντούχος πιανίστρια και ο πατέρας της ήταν καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης και ιδρυτής του σημερινού Μουσείου Πούσκιν.
Με εκπληκτική ευχέρεια λόγου, η νεαρή Μαρίνα δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή στα είκοσι, όταν η ρωσική καλλιτεχνική ζωή βρισκόταν στο απώγειό της, κι αφότου πέρασε από μια φάση «καθαρού» ρομαντισμού, υιοθέτησε μια στάση που θα διατηρούσε στο ακέραιο έκτοτε, ν' αναζητά δηλαδή την υπαρξιακή πληρότητα στο ποιητικό της έργο και στις προσωπικές της σχέσεις. Όπως σημείωνε χαρακτηριστικά το 1919, «τίποτα δεν ξεπερνά τη χαρά με την οποία παρατάω το τετράδιό μου για μια-έναν άνθρωπο, παρά μόνο η χαρά με την οποία παρατάω μια-έναν άνθρωπο για το τετράδιό μου»...*Α
[...]
Η δευτερότοκη κόρη της θα πεθάνει νήπιο από την πείνα, κι η ίδια θα φύγει για το εξωτερικό μαζί με τη μεγάλη της κόρη και τον μοναχογιό της. [...] παρά τις κατά καιρούς σεξουαλικές περιπέτειές της, με γυναίκες και άνδρες [...]
Προκειμένου να επιστρέψει στη Ρωσία θα γίνει πράκτορας των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών και θα χρεωθεί μια σειρά από δολοφονίες -ανάμεσά τους και του γιου του Τρότσκι- γεγονός που για την Τσβετάγεβα σήμαινε ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση στους κύκλους των αυτοεξόριστων στο Παρίσι συμπατριωτισσών-ων της...
Λίγο μετά την επιστροφή και της ίδιας στη Μόσχα, την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων, η μεγάλη της κόρη οδηγείται στα σιβηρικά γκουλάγκ. Δεν την ξαναείδε. Ως το 1941 που αυτοκτόνησε, έζησε μέσα στην απόλυτη ένδεια, χωρίς να καταφέρει να δημοσιεύσει ξανά ποιήματά της - η τελευταία της συλλογή είχε εκδοθεί το '28 στο Παρίσι.
Όλο αυτό το διάστημα, όμως, η Τσβετάγεβα δεν έπαψε να εξομολογείται είτε μέσω επιστολών είτε μέσα από τα μηνύματα που έκλεινε στα τετράδιά της.
Αυτές τις σημειώσεις έβαλε ο Τοντόροφ στη σειρά, θεωρώντας ότι αποτελούν το «πιο ολοκληρωμένο έργο της», την αυτοβιογραφία της. Απ' τη μεριά του μάλιστα συγκρίνει την προσωπικότητά της μ' εκείνη του Βαν Γκογκ. Με τη διαφορά ότι η Τσβετάγεβα αποδέχτηκε «τον προαιώνιο ρόλο των γυναικών να φροντίζουν τους άλλους» και «επέλεξε να γίνει μητέρα», με το ίδιο πάθος που την διακατείχε σε ό,τι έκανε στη ζωή της.
[...]
Πώς δύο ηλικιωμένες εβραίες λεσβίες,
η Γερτρούδη Στάιν και η Αλις Τόκλας, κατάφεραν να γλιτώσουν από τους ναζί στη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου; Γιατί επέλεξαν να ζήσουν σε ένα αγρόκτημα κοντά στη Λυών, αντί να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, τις ΗΠΑ, ενώ είχαν τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο; Και γιατί τα γραπτά της Στάιν παραμένουν δυσπρόσιτα ακόμα και σε μορφωμένες-ους αναγνώστριες-ες, παρά τις απόπειρες ανάλυσής τους από πλήθος μελετητριών-ων;Αυτά είναι τα ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απαντήσεις η Τζάνετ Τζάκσον στο «Δυο ζωές», βιβλίο που θα ξαφνιάσει όσες-ους περιμένουν μια τυπική βιογραφία του παραπάνω θρυλικού ζεύγους ή πληροφορίες για το φημισμένο παρισινό σαλόνι της Στάιν, πόλο έλξης για πρωτοπόρες-ους ζωγράφους και λογοτέχνιδες-ες από τον Πικάσο και τον Ματίς ως τον Χέμινγουέι.
Μια σχέση σαν πόλεμος
Αρθογράφος μεταξύ άλλων του «Νιου Γιόρκερ», η Τζάνετ Μάλκομ υποστηρίζει ότι ακόμη και τα πιο ερμητικά γραπτά της Στάιν είναι αυτοβιογραφικά κατά βάθος, αλλά για να τα ξεκλειδώσει καμιά-εις χρειάζεται... λοστό, καθώς οι ακαδημαϊκές-οι μελετήτριες- ες τους, δεν κατάφεραν να προσφέρουν ως τώρα τα κατάλληλα εργαλεία γι' αυτό. Από τη μεριά της πάντως το επιχειρεί, αφιερώνοντας ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου της στην αποκωδικοποίηση του πιο δύσκολου απ' όλα τα έργα της Στάιν, της «Δημιουργίας των Αμερικανών».
Το πορτρέτο που προσφέρει η ίδια των δύο γυναικών, της «λεπτής, άσχημης, σφιγμένης, ξυνισμένης» Αλις και της Γερτρούδης, η γοητεία της οποίας «ήταν τόσο έκδηλη όσο και το πάχος της», είναι αρκούντως ηλεκτρισμένο, ενώ κι οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι που βίωσαν μαζί, παραλληλίζονται με τον πόλεμο που μαινόταν ανάμεσά τους, έναν πόλεμο ενίοτε αδυσώπητο.
Όσο για το μυστήριο της ασυλίας τους από τις διώξεις των Εβραίων, αυτή χρεώνεται από τη Μάλκομ στον στενό τους φίλο Μπερνάρ Φράι, σύμβουλο του στρατηγού Πετέν και υπεύθυνο για το θάνατο πολλών Εβραίων επί γερμανικής κατοχής, μολονότι καμιά τες δεν αναγνώρισε την προστασία του. Ενδεχομένως όμως να μην ένιωσαν ποτέ απολύτως ασφαλείς. Ίσως γι' αυτό, καταλήγει η Μάλκομ, να πήρε η Στάιν αποστάσεις από τις εβραϊκές της καταβολές.
Το άρθρο το βρήκαμε στι 8.3.09 γραμμένο από την Σταυρούλα Παπασπύρου στο http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=23443&ref=search. Σταθήκαμε στα πιο σημαντικά για μας, σημεία του άρθρου.
*Α Ο όρος άνθρωπος πολλές φορές χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείτε από λεσβίες που δεν θέλουν να δηλώσουν άμεσα το φύλο της ερωτικής συντρόφισσάς τες αλλά θέλουν να μιλήσουν για την σχέση ή την συντροφισσα τες. Ευαγγελία Βλάμη.
